Mubarak M. Tahir
Su magatos ba tu a badas na di nin masalin so ngin ako endu palityala ko kanu ginawa ko. Natelenan ko bu su mga malat a galbek ko, ugayd na di nin masalin su guway-guway ko, maya ko denba. Ka umenka aden bu gamot sa bedtalu naw a sakit ko ba niya na nawget ko den ginamutan, ugayd na dala…
Dahan-dahan niyang iniangat ang maninipis nitong braso habang inaaninag ang sikat ng araw na dumaraan sa bintana. Kinapa-kapa ang dulo ng malong at nang makita ay itinali ito sa payat niyang beywang. Humarap sa salamin ng aparador. Napansin niyang hindi maayos ang pagkakatali ng malong sa kanyang beywang kaya inulit niya ito hanggang nakagawa ng isang malaking disenyo ng laso. Kanisan! Ganda! bulong niya sa sarili habang nakangiti at pinagmamasdan ang sarili sa salamin.
Wata Mama! Nginan? Sasama ka o hindi? malakas na tawag sa kanya ng kanyang E’ma.
Dakapan, Ema! Sandali na lang ‘to, sagot niya.
Hapit na hapit na sa kanyang beywang ang malong pero pansin niyang may kulang. Itinaas ang dalawang kamay na pumipilantik ang mga daliri. Marahan ibinaba ang mga kamay at inilagay sa beywang ang mga ito, mahigpit ang kapit. Bahagya niyang itinaas ang balikat at naka-chin-up. Ngumiti na tila bida-kontrabida na si Rubi sa isang telenovela at kinagat ang mga labi upang pumula. Umatras nang kaunti at kinuha ang dulo ng malong. Biglang malakas na itinapon ang dulo nito, at naglakad naka-tiptoe. Huminto, kumaway-kaway at ngumiti na halos abot tenga. Lumingon sa kanan at muling ngumiti. Lumingon naman sa kaliwa, ngumiti at kumaway-kaway ulit. Naglakad siya sa buong kuwarto na sumasadsad ang laylayan ng malong. Nakatayo ngayon sa harap ng salamin na para bang nasa harap ng entabladong napapalibutan ng maraming ilaw na iba’t iba ang kulay habang hinihiyawan at pinapalakpakan ng mga tao. Muntikan na siyang matisod nang may kumatok.
Uway! Andyan na ako! gulat niyang sigaw.
Mabilis niyang inalis ang malong na nakapalupot sa beywang. Sa higpit nang pagkakatali, nahirapan siyang agad itong alisin. Taas-baba ang braso at iniangat nang bahagya na hindi tumatama sa giliran. Huminga nang malalim na para bang hinahabol sa pagmamadali. Ilang saglit pa ay tinignan ang sarili sa salamin. Tumayo nang maayos, matikas at matapang na para bang handa nang makipagsuntukan. Muling huminga at napalunok.
Inanyaya si Rashid ng kanyang E’ma na pumunta sa padiyan upang mamili para sa paghahanda sa unang araw ng Ramadhan. Dahil binata at nasa tamang gulang na ito, kinakailangan na nitong mag-ayuno bilang pagsunod sa pananampalatayang Islam. Sakay ng kalabaw, tinungo nina Rashid at ng kanyang ama ang padiyan. Sa may di kalayuan ay tumawag-pansin kay Rashid ang tunog ng kulintang at agong na mas lalong nagpasigla sa kanya. Ilang buwan na rin ang lumipas nang huli niyang marinig ang tugtog ng mga ito nang magkaroon ng pagdiriwang ng kasal sa padiyan kaya labis-labis ang kanyang tuwa. Nagsimulang maglaro sa kanyang isipan ang mapang-akit na tugtog at indayog ng kulintang at agong. Hindi niya namamalayang gumagalaw at sumasabay na sa indayog ng mga ito ang pilantik ng kanyang mga daliri sa labis na saya. Paisa-isa niya itong iginagalaw at marahang iniaangat. Mula sa pagkakayuko ay marahan niyang iniangat ang kanyang mukha, ngunit isang imahe na ito ng tila matapang na prinsesa habang nakatuon ang kanyang paningin sa ibaba. Isang pitik pa ng kanyang mga daliri ay bigla siyang nakaramdam ng paninigas ng kanyang kamay nang tamaan ito ng malakas na hampas ng kamay ng ama.
Wata Mama! Gusto mong ipaguyod ko seka sa kabaw? galit na tanong ng kanyang ama habang nanlilisik ang mga mata nito.
Ang mga daliri ng mga kamay ni Rashid na sumasayaw sa hangin ay biglang natigil at wala ng lakas. Tanging pagdaloy na lamang ng sakit na natamo mula sa ama ang tanging nararamdaman niya. Ang kanyang nakaangat na mukha ay muli nang yumuko habang pilit na nagtatago ang kanyang luha sa sulok ng kanyang mga mata. Magkaganoon pa man, isang mahigpit na yakap ang kanyang iginanti sa ama na humihingi ng kapanatagan ng loob.
Magtatanghali na ng marating nila ang padiyan. Allahu Akbar! Allahu Akbar! isang panawagan sa pagdarasal sa Dhuh’r para sa tanghali. Bago tuluyang mamili ay dumaan muna sila sa masjid sa padiyan upang magdasal.
Mag-wudhu ka muna bago pumasok, paalala ng kanyang ama habang itinataas ang laylayan ng kanyang pantalon upang maghanda para sa pag-aabdas.
Naunang matapos sa pag-abdas ang kanyang ama kaya nauna na rin itong pumasok sa masjid. Habang naghihintay na matapos ang ilan sa pag-aabdas, nakatayo si Rashid sa gilid ng balon na pinagsasanlukan ng tubig. Hindi siya mapakali sa mga oras na iyon. Sa kaloob-looban niya ay binabantayan siya ng lahat ng mga taong nasa kanyang paligid, lalo’t lalaki lahat ang mga ito. Gusto niyang sundan ang kanyang ama na nasa loob na, ngunit hindi pa siya nakapag-abdas. Mas lalong hindi siya napakali nang narinig niya ang usap-usapan ng ilang kalalakihan sa kanyang likuran.
“Astaghfirullah! Bayot besen ang anak ni Kagi Tasil” sambit ng isang lalaki.
“Uway! Nagsasambayang pa, hindi naman tinatanggap ang dasal kasi bayot nga! tugon ng isang matandang lalaki na nakatingin sa kanya. “Kung wata ko lang ‘yan, matagal ko na ‘yan kinatay” dugtong pa niya.
Labis na nanliit si Rashid sa kanyang mga narinig. Isang mahigpit na pagkuyom ng kanyang mga kamay na dati ay pumipilantik ang mga daliri. Nahimasmasan lamang ito nang mapansin niyang siya na ang susunod na mag-aabdas. Kinuha niya ang lumang tabo at isinalok sa tubig sa balon. Agad siyang pumasok sa masjid upang sundan ang kanyang ama at tuluyang makapagdasal.
Hapon na nang tuluyang makabili ng kanilang kakailangan sa pag-aayuno. Bago umuwi ay napadaan muna ang mag-ama sa isang kapehan. Kinasanayan na rin kasi ito ng kanyang ama na tuwing hapon ay magmerienda rito.
Assalamau alaykum, Bapa Tasil, bati ng isang binatang lalaki na nagsisilbing waiter.
Kilala na ang ama ni Rashid sa kapehan na iyon kaya ganoon na lamang kagiliw sa kanya ang mga tao.
Habang nakaupo si Rashid ay nakita niyang papalapit sa kanya ang binatang bumati sa kanyang ama. Bitbit ang isang pinggan ng mainit na panyalam, dinangay, at kapeng netib, inilatag niya ang mga ito sa harap ni Rashid.
Datu, maso baguhan ka lang dito, siyasat ng ama ni Rashid sa binata.
Uway, bapa. Kinaumnggay na nandito ako. Siya kubo kaginasu bakasyon nami, sagot ng binatang si Jameel.
Habang nagsasalita si Jameel ay hindi naman naalis ang mga titig ni Rashid sa kanya. Unang beses niya itong nakita sa kapehan. Labing-walong taong gulang si Jameel na kasing-edad lamang ni Rashid. Nagkataon lamang na bakasyon kaya nasa probinsya ito at tumutulong sa kapehan. Laking Cotabato City ito, na halos isang oras ang layo sa bayan ng Maguindanao.
Kanka den, wata! Kain na at nang makauli nta den. Naghihintay den si I’na nenka sa walay, sambit ni Bapa Tasil.
Ehhm! Ehhm, uway E’ma.
***
Isang mainit na palad ang nagpagising kay Rashid. Madaling araw na at kinakailangan na nilang kumain bago sumapit ang adzan. Habang pilit na nilulunok ang pagkain dahil sa sobrang antok ay nabanggit ng kanyang ama ang pag-aaral nito sa kolehiyo.
Samaya Wata Mama na malapit na ang klase sa inggles. Sa Cotabato ka den mag-aral, sabi ng kanyang ama.
Tumango na lamang ang antok na antok na si Rashid pero sa kaloob-looban niya ay masaya siya sa kanyang narinig bilang matagal na nitong gustong mag-aral sa Cotabato City. Halos lahat ng nagkokolehiyo sa kanilang probinsya ay sa Cotabato dumarayo.
Pero dapat uman sabado at sunday na mag-aral ka rin ng arabik sa madrasah sa Cotabato, dugtong na paalala ng kanyang ama.
Pagkatapos kumain ay nagdasal ang mga ito bago bumalik sa pagkakatulog. Habang nakahiga ay hindi maiwasan ni Rashid na maisip ang binatang si Jameel. Naglalaro sa bawat pagpikit niya ang singkit na mga mata nito na una niyang mapansin nang magkatitigan sila sa kapehan. May makapal na kilay si Jameel na bagay sa kanyang singkit na mga mata, matangos na ilong, mamula-mulang mga labi. Nakadagdag pansin pa ang pagiging matangkad nito at ang malaman nitong pangangatawan.
Astaghfirullah! Allah ko, patawad. Puasa pa menem ngayon ayaw ko ma- invalid puasa ko, Gosh! sabi niya sa sarili habang nakayakap sa unan.
Natalo ng kanyang imahinasyon si Rashid at hindi niya namalayang umaga na pala.
***
Allahu Akbar, Allahu Akbar, Allahu Akbar, Allahu Akbar. La Ilaha Illah Allahu Akbar. Allahu Akbar Wa Lillahil Hamdu, hudyat ng pagtatapos ng araw ng Ramadhan. Kaya ang buong bayan ng Kitango, Maguindanao ay naghanda sa malaking pagdiriwang na ito. Nagsimula na ring magtugtugan ang mga agong at kulintang. Napadalaw na rin sa padiyan ang halos lahat upang mamili ng mga ihahanda. Habang nakikipagsikan sa pamimili ay nakasalubong ni Rashid si Jameel na hirap na hirap sa pagbitbit ng mga pinamili.
Masu gahirapan ka a, tulungan ko seka, pagmamagandang loob ni Rashid kay Jameel na pumapatak na ang pawis sa bigat ng kanyang mga dalahin.
Shukran gayd, Rashid.
Paano mo natawan ang name ko? pagtatakang tanong ni Rashid.
Nabanggit kasi ni E’ma mo so kabagiskul nenka sa Cotabato, paliwanag ni Jameel.
Nagkalapit sina Rashid at Jameel sa pagkakataong yaon. Bago tuluyang maghiwalay ng landas ang dalawa ay naimbita ni Rashid si Jameel na dumalaw ito sa kanilang handaan sa Eid’l Fitr.
Kinaumagahan ay araw ng Eid’ Fitr, isang malaking piyesta ng mga Muslim sa pagtatapos ng Ramadhan. Lahat ng pamilya sa bayan ay may kani-kaniyang handaan. Pagkatapos ng pagdarasal ay agad umuwi si Rashid sa kanilang bahay upang tumulong sa kanyang nanay na si Babo Amina sa paghahanda. Nang matapos ang paghahanda ay lumabas siya at tumambay sa daang nasa harap ng kanilang bahay na para bang may hinihintay. Minsan ay tinitignan nito ag ang kanyang orasan. Labas-masok siya sa bahay. Napapatakbo ito kapag may humihintong motorsiklo sa harap ng bahay na nagbabakasakaling dumating si Jameel. Palubog na lamang ang araw ngunit wala pa rin, hindi dumating ang taong inaasahan niya. Nadismaya ito.
***
Makalipas ang dalawang linggo ay pasukan na, kaya naman ay ihinatid ni Bapa Tasil si Rashid sa Cotabato para makapag-enroll ito sa kolehiyo at mahanapan ng boarding house. First year college pa lamang si Rashid sa kursong nursing kaya hindi pa nito kabisado ang lahat ng transaksyon sa pinapasukang paaralan. Nahirapan siya sa unang linggo ng pasukan lalo’t wala itong kakilala.
English subject ang unang klase niya kinaumagahan, Section G.E, Room 10. Kinakabahan man sa unang pagkakataon ay may halong pananabik ang kanyang nararamdaman. Nadatnan niya ang ilang mag-aaral sa klasrum na noon ay hinhintay ang kanilang propesor. Umupo ito at tahimik na kinuha ang kanyang bolpen at papel.
English 1, Section G.E? tanong ng isang binatang lalaki.
Biglang napahinto sa pagguhit si Rashid. Pamilyar ang boses na iyon sa kanya. Napalingon ito at bumungad sa kanyang paningin ang mukha ni Jameel. Biglang lumakas ang tibok ng kanyang pusong kanina ay kinakabahan na mas lalong kinabahan ngayon nang makita si Jameel. Mas lalo siyang nabighani nang makita ang maayos at malinis na pananamit ni Jameel na mas lalong nakapagpalakas ng kanyang sex appeal.
Seka besen inan, ikaw pala ‘yan! Klasmeyt ta besen, Rashid? gulat na tanong ni Jameel.
Uway, matipid na sagot ni Rashid na halos hindi makatingin sa kanyang kausap.
Uway besen, ampon bu a, sorry ‘di ako nakapunta sa handaan ninyo kanu puasa a tu. Nabusy kami sa walay ba, paliwanag ni Jameel.
Dala i tu, okey bun. Dapat na libre nen ako nenka, dahil hindi ka sumipot, pabiro ni Jameel.
Mas lalong nagkalapit ang dalawa mula nang naging magkaklase sila lalo’t pareho sila ng kursong kinukuha. Nagtutulungan din sila sa kanilang mga asaynment. Kapag gipit ang isa sa kanila ay naghihiraman na lamang ang mga ito para may maipantustos habang hindi pa dumarating ang allowance.
Nagkaroon ng Acquaintance Party ang batch nina Rashid at Jameel kaya naman pagkatapos ng party ay nagkayayaan ang buong batch nila na mag night swimming ang mga ito. Nagkatuwaan ang lahat. Pagpasok pa lamang sa resort ay tumalon na ang iba sa pool. Ang ilan na may agad tinungo ang tindahan upang bumili ng pagkain at maiinom na red horse at emperador. Nagulat si Rashid sa nagaganap. Hindi niya inakala na ganito ang kanyang masasaksihan. Kailanman ay hindi niya ito naranasan. Sa loob niya ay may pangangamba ngunit may kalayaan siyang nadarama.
Okey ka bun, enjoy tayo! Ganito talaga siyaba! Let’s party! anyaya ni Jameel
Biglang hinubad ni Jameel ang kanyang t-shirt at pantalon, tumakbo at tumalon sa pool. Saglit siya na umahon sa pagkakaligo at inanyaya si Rashid na maligo.
Diyaku! Ayoko! Maya na! Matenggaw gayd, pasubali ni Rashid habang panakaw nna tumitingin sa lantad na katawan ni Jameel.
Nakaramdam ng pag-init ng katawan si Rashid ngunit ayaw niya itong bigyang pansin dahil alam niyang haram ang kanyang nararamdaman. Sa isip niya ito ay isang fitnah lamang ng shaytan na kailangan niyang ipagbuno. Gusto na niyang umalis ngunit ayaw naman niyang masabihan siya ng kanyang mga kaibigan na KJ lalo na ni Jameel.
Nagkayayaan ang mga magkakaibigan na inumin ang kanilang biniling isang bucket ng red horse at emperador.
Umiinom ka? Su benal man, tanong ni Rashid kay Jameel na hawak-hawak ang isang bote ng red horse.
Saguna bu man, ngayon lang to! Tawbat ta bu, mapapatawad naman tayo ng Allah, pabirong sagot ni Jameel habang ibinubuhos na ang red horse sa baso.
Hindi napilit ng magkakaibigan na uminom si Rashid, kaya’t nanood na lamang ito kung paano uminom at dahan-dahan nahihilo ang mga ito dahil sa tama ng alak. Mas lalo siyang nabahala kay Jameel na nagsisimula nang mahilo at nagsasalita nang kung ano-ano. Hihintayin na lamang niyang tuluyan itong huminto at maalalayan pauwi.
Madaling araw na nang matapos mag-inuman ang lahat. Lahat ay tila bangkay na nakalatay sa sahig na kahit anong pilit na gising ay wala nang lakas upang tumayo at maglakad. Sinikap ni Rashid na alalayan si Jameel upang maiuwi ito sa kanilang boarding house. Akay-akay ang walang malay na si Jameel ay nagpahatid sila sa habal-habal sa kanilang boarding house. May kamahalan man ang pamasahe dahil madaling araw, mas mainam nang makauwi sila ng ligtas at maayos. Unang huminto sa boarding house ni Jameel ang habal-habal upang ibaba siya ngunit curfew, sarado na. Dinala na lamang ni Rashid si Jameel sa tinutuluyan niya.
Marahang pinahiga ni Rashid ang kaibigan sa kama. Kumuha ng tuwalya at ipinampunas sa katawan ni Jameel. Nanginginig ang kamay nito habang pinupunasan ang bahagi ng katawan nito. Lumakas ang pagpintig ng kanyang puso na may halong kaba. Kailanman ay hindi siya nakaramdam ng ganoong kaba. Ngunit sa kalooban niya ay may nagpupumiglas na init sa kanyang katawan. Mas lalo itong nagulat nang hawakan ni Jameel ang kanyang kanyang nanginig na kaliwang kamay at inilagay sa puson nito. Tumayo si Rashid. Inilagay ang tuwalyang kanyang hawak sa upuan. Pinatay na rin niya ang ilaw.
***
Assalamu alaykum! Bedtawagan nami su mga suled nami na mga Muslim na babae endu lalaki, bata endu matanda na saksihan ang pagpaparusa sa dalawang binatang nagkasala sa agama Islam, isang panawagan ng imam mula sa masjid.
Dumating na ang araw na kinatatakutan ni Rashid. Ito ang araw na nakatakdang pagbayaran nila ni Jameel ang kanilang ginawa sa harap ng kanilang mga magulang, kamag-anak, kaibigan at kakilala sa buong bayan ng Kitango, Maguindanao. Sa pamamagitan ng paghampas sa buong katawan nila ng dulo ng dahon ng niyog na may mga tinik. Haharap ang dalawa sa entabladong sinadyang ipagawa upang doon sila tatayo habang hinahampas. Isaandaang beses na hahampasin sina Rashid at Jameel.
Astaghfirullahil adezeem, ya Allah ampon ako, paggunita ni Rashid habang naglalakad na nakayuko patungong enatablado na nakasuot ng kimonong puti.
Marahang inilatag ni Rashid ang kanyang mga kamay sa isang mesa habang nakaharap ito sa mga tao ngunit hindi niya magawang tumingin sa kanila lalo’t nasa harapan niya ang kanyang E’ma at I’na. Isang malakas na hampas ang naramdaman niya na gumising sa kanyang nanghihinang katawan. Sinundan pa ito ng isa pang malakas na hampas. Habang tumatagal ay mas lalo itong lumalakas at ramdam na niya ang hapdi at sakit nito. Dahan-dahan na rin itong umaakyat ang hampas sa kanyang braso.
Aday! Aday! Adaaaaaaaay! malakas na sigaw ni Rashid kasabay nang pagpatak ng kanyang mga luha. Di ko den balinganan. Tama na! Di ko na uulitin. Aday! Patuloy na pagmamakaawa ni Rashid na halos maglupisay na sa sakit na nararamdaman niya sa mga oras na iyon.
Sa ibaba ng entablado ay ang kanyang mga magulang na maluha-luha na lamang. Naisin man nilang pigilan ang parusa ngunit para sa kanila at sa katuruang ng Islam ito ang tama upang hindi sila tularan ng iba.
Halos hindi na makahinga si Rashid sa tinatamasang hampas. Ipinanghilamos na rin nito ang kanyang mga luha. Habang malayang tinatanggap ang bawat hampas ay hindi na niya batid pa ang sakit kundi mas batid niya ang sakit at hapdi ng kahihiyan na kanyang kinakaharap. Sa kaloob-looban niya ay kung hindi lamang sila nadatnan ng may-ari ng boarding house na isang ustadz ay hindi mabubunyag ang ginawa nila nin Jameel, lalo’t pareho nila itong ginusto. Pero hindi niya maipagkakailang kahit hindi man sila nahuli ay hindi sila makakatakas sa mata ng Allah.
Sa likod ng entablado ay mataimtim na nagdarasal si Jameel sa isang sulok. Ilang minuto na lamang ay siya na ang susunod na tatayo at haharap sa lahat ng mga tao. Nalalapit na ang kanyang pagtanggap ng isandaang hampas.
***
Sa bawat kantong nadaraan ni Rashid ay pangalan niya ang kanyang naririnig. Musika ng pagmumura at pangungutya.
Pamagayasi kanan, bilis! utos ng kanyang ina na umiiyak habang sakay ng motorsiklo.
Pagdating na pagdating sa bahay, agad na pumasok sa kuwarto niya si Rashid. Umupo sa kanyang kama. Nakaharap sa salamin. Pinagmasdan ang sarili. Isang mukha ng kahihiyan ang kanyang nakikita. Ilang minuto rin niya itong pinagmasdan habang nakakuyom ang dalawang kamay.
Kinaumagahan, agad hinanap ni Rashid ang kanyang malong. Napansin niyang pinalitan ito ng malong na makintab na hindi pangkaraniwang inilalabas sa mga karaniwang mga araw. Nangiti siya. Tumayo siya sa harap ng salamin. Nagpalit ng malinis na damit na isinuot niya noong Eid’l Fitr– malinis, bago, at mabango. Kinuha niya ang makintab na malong. Mas matibay ito kaysa sa dating ginagamit niya. Hinanap niya ang dalawang dulo nito at tinupi. Muli siyang ngumiti. Lumingon sa kanan at kaliwa. Naglakad siya paatras upang pagmasdan ang kanyang sarili. Hawak-kawak pa rin niya ang makintab na malong. Naisip niyang hindi na sa beywang ito gagamiting panali. Sa isip niya ay mas may nababagayan ito bilang panali, hindi na isang laso kundi isang karaniwang panali na lamang na kanyang gagamitin. Tumingala siya sa itaas. Nakita niyang may puwang na maaaring pagtalian ng malong. Kinuha rin niya ang isang upuan na yari sa kahoy. Hinila niya ito at tumuntong siya habang hawak- hawak ang panaling malong.
[box]
Mubarak M. Tahir is a pure-blooded Maguindanaoan writer from Kitango, Datu Piang Maguindanao. He won his first national literary award as 3rd Prize Winner for his Filipino essay “Aden Bon Besen Uyag-Uyag” in Carlos Palanca Memorial Awards for Literature 2017. His short stories and poems were published in Dagmay, SunStar Davao, ALPAS Journal, Cotabato Literary Journal, Philippines Graphic, Likhaan: The Journal of Contemporary Philippine Literature, Davao Harvest 3, Mindanao Harvest 5: Anthology, Ani 40 of the Cultural Center of the Philippines, and other publications. He is currently teaching in Mindanao State University General Santos.[/box]
You must be logged in to post a comment.